Η Ορθόδοξη Εκκλησία συναρίθμησε την Αγία Φωτεινή και τη συνοδεία της στη σεπτή χορεία των μαρτύρων της αμωμήτου χριστιανικής μας πίστεως και την εξύμνησε μέσα από υμνογραφικά κείμενα, αφού Ακολουθία προς τιμήν της έχουν ποιήσει ο ιεροδιάκονος της Μητροπόλεως Σμύρνης Νεόφυτος, ο Υμνογράφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, Γεράσιμος Μοναχός ο Μικραγιαννανίτης, ο οποίος έχει ποιήσει επίσης Παρακλητικό Κανόνα, Χαιρετιστηρίους Οίκους και Εγκώμια στην πολύαθλο Αγία, καθώς και ο Μέγας Υμνογράφος της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας, Δρ. Χαραλάμπης Μ. Μπούσιας, ο οποίος έχει ποιήσει και Παρακλητικό Κανόνα, όπως και ο Υμνογράφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, Ιερομόναχος Αθανάσιος Σιμωνοπετρίτης.
Τμήμα της αγίας κάρας της Αγίας ευρισκόμενο στη Μονή Γρηγορίου του Αγίου Όρους
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία ονόμασε την Αγία Φωτεινή μεγαλομάρτυρα και ισαπόστολο και καθιέρωσε να εορτάζει τη μνήμη της στις 26 Φεβρουαρίου, ενώ της έχει αφιερώσει και την Ε΄ Κυριακή από του Πάσχα, τη γνωστή ως «Κυριακή της Σαμαρείτιδος», κατά την οποία ενθυμούμεθα τον διάλογο του Ιησού Χριστού με την αμαρτωλή Σαμαρείτιδα, τη μετέπειτα μεγαλομάρτυρα και ισαπόστολο Αγία Φωτεινή. Άλλωστε μέσα από τον αξιοθαύμαστο αυτό διάλογο αναδεικνύεται το άφθαστο μεγαλείο της πίστεως και της μετανοίας, αφού ο Κύριος της αποκάλυψε ότι είναι ο Μεσσίας «Ἐγώ εἰμι ὁ λαλῶν σοι», ο Οποίος προσφέρει απλόχερα την αγάπη Του σε κάθε αμαρτωλό και περιφρονημένο άνθρωπο. Έτσι πρόσφερε και στη Σαμαρείτιδα το «ὕδωρ τό ζῶν», ενώ της αποκάλυψε ότι η αληθινή λατρεία του Θεού είναι η «ἐν Πνεύματι καί ἀληθείᾳ». Στον ευλογημένο χώρο του φρέατος του Ιακώβ, όπου διεξήχθη ο διάλογος του Κυρίου με τη Σαμαρείτιδα, έχει ανεγερθεί μεγαλοπρεπής ιερός ναός επ’ ονόματι της Αγίας, ο οποίος εγκαινιάσθηκε με κάθε επισημότητα στις 30 Αυγούστου 2008. Από τα ιερά λείψανα της Αγίας Φωτεινής σώζονται σε Μονές του Αγίου Όρους, τμήμα της τιμίας κάρας της στην Ιερά Μονή Γρηγορίου, μία ωλένη με άφθαρτη σάρκα στην Ιερά Μονή Παντοκράτορος, μία ωμοπλάτη και ένας εκ των ποδών της στην Ιερά Μονή Ιβήρων, ενώ αποτμήματα λειψάνων της φυλάσσονται στις Μονές Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων, Κοιμήσεως Θεοτόκου Γηρομερίου Θεσπρωτίας και Κύκκου Κύπρου. Επίσης τμήμα της τιμίας κάρας της φυλάσσεται και στην παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Παύλου στη Ρώμη.
Ινιακό οστούν της Αγίας φυλασσόμενο στη βασιλική του Αγίου Παύλου στη Ρώμη. Διακρίνεται το νωτιαίο τρήμα.
Η Αγία μεγαλομάρτυς και ισαπόστολος Φωτεινή η Σαμαρείτιδα τιμήθηκε ιδιαίτερα στην ιστορική Σμύρνη της Μικράς Ασίας, όπου ο περικαλλής και περιώνυμος μητροπολιτικός ιερός ναός επ’ ονόματι της Αγίας στη συνοικία του Κάτω Μαχαλά αποτελούσε το ιερό παλλάδιο των Σμυρναίων και ήταν ο ωραιότερος και εντυπωσιακότερος ναός της πόλεως. Ο πρώτος ναός είναι άγνωστο πότε κτίσθηκε, αλλά υπήρχε ήδη από τον 17ο αιώνα. Μετά από σεισμούς και πυρκαγιές ανοικοδομήθηκε νέος ιερός ναός με επιβλητικό και εξαίρετης τέχνης μαρμάρινο κωδωνοστάσιο, το οποίο ανεγέρθηκε το 1856 από τον αρχιτέκτονα Ξ. Λάτρη και ανακαινίσθηκε το 1891. Ο περίφημος μητροπολιτικός ναός της Αγίας Φωτεινής Σμύρνης καταστράφηκε όμως ολοσχερώς κατά τη μικρασιατική καταστροφή του 1922. Το 1924 και μετά την εγκατάσταση των πρώτων προσφύγων από τη Σμύρνη της Μικράς Ασίας σε συνοικισμό των Αθηνών, ο οποίος μέχρι τότε ονομαζόταν «Ανάλατος» και κατόπιν μετονομάσθηκε σε Νέα Σμύρνη, αποφασίστηκε η κατασκευή ενός προσωρινού ξύλινου ναού επ’ ονόματι της Αγίας Φωτεινής, ο οποίος θα εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες των πρώτων οικιστών –προσφύγων στην περιοχή της Νέας Σμύρνης. Όμως η επιθυμία τους ήταν να ανεγερθεί ένας μεγαλοπρεπής ιερός ναός επ’ ονόματι της Αγίας, ο οποίος θα ήταν αντάξιος του περιωνύμου μητροπολιτικού ναού της Σμύρνης και θα αποτελούσε το σημείο ευλαβικής αναφοράς και προσκύνησης των εκ Σμύρνης της Μικράς Ασίας προσφύγων. Έτσι τον Οκτώβριο του 1924 θεμελιώθηκε ο νέος περικαλλής ιερός ναός, ο οποίος άρχισε να ανεγείρεται το 1931 με σχέδια του αρχιτέκτονα Αθανασίου Δεμίρη και στις 27 Οκτωβρίου 1940 εγκαινιάσθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο (+28 Σεπτεμβρίου 1949). Το 1974 με την ίδρυση της Ιεράς Μητροπόλεως Νέας Σμύρνης καθιερώθηκε ο μεγαλοπρεπής ιερός ναός της Αγίας Φωτεινής Μητροπολιτικός Ναός της νεοσυσταθείσης Ιεράς Μητροπόλεως, η δε Αγία Φωτεινή είναι έκτοτε η πολιούχος, έφορος και προστάτιδα της Νέας Σμύρνης, προς τιμήν της οποίας τελείται λαμπρά πολυαρχιερατική πανήγυρη την Κυριακή της Σαμαρείτιδος. Αξιοθαύμαστος είναι και ο κειμηλιακός πλούτος στο εσωτερικό του ναού, αφού κοσμείται με αριστουργηματικό ξυλόγλυπτο τέμπλο, επισκοπικό θρόνο και άμβωνα, που αποτελούν έργα εξαίρετης ξυλογλυπτικής τέχνης των αρχών του 19ου αιώνα και προέρχονται από τον ιερό ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου του Επάνω Μαχαλά της Σμύρνης.
Τα κειμήλια αυτά χορηγήθηκαν κατόπιν ενεργειών του αειμνήστου Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και με τη συγκατάθεση της τουρκικής ηγεσίας και έφθασαν στην Ελλάδα στις 18 Οκτωβρίου 1944. Αξιοπρόσεκτο και εντυπωσιακό είναι και το θεμελιωθέν το 1990 και εγκαινιασθέν το 1998 επιβλητικό κωδωνοστάσιο, συνολικού ύψους 33μ., που κοσμεί τον προαύλιο χώρο του ιερού ναού, το οποίο αποτελεί πιστό αντίγραφο του περίφημου κωδωνοστασίου του ομωνύμου ναού της Σμύρνης και ανεγέρθηκε με δαπάνη του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης».
Η ευλάβεια όμως των Σμυρναίων και των Μικρασιατών προς την Αγία Φωτεινή τη Σαμαρείτιδα επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδος φρόντισαν στο να ανεγείρουν ναούς επ’ ονόματί της. Έτσι στην περιοχή του Υμηττού (Χαραυγή) των Αθηνών, στον προσφυγικό συνοικισμό των Πατρών, στον προσφυγικό συνοικισμό Χρύσα της Ξάνθης, στην Παραλία της Κατερίνης, στη συνοικία Νεάπολη της Καβάλας, στον Εύοσμο της Θεσσαλονίκης τιμάται η Αγία Φωτεινή με ομώνυμους ενοριακούς ναούς. Αξιομνημόνευτος είναι ο από του έτους 1878 ενοριακός ναός της Αγίας Φωτεινής Ιλισσού που βρίσκεται στο κέντρο των Αθηνών πλησίον του αρχαίου ναού του Ολυμπίου Διός. Ο σημερινός ναός, ρυθμού τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής, ανοικοδομήθηκε το 1872 πάνω σε ερειπωμένο μικρό ναό που χρονολογείτο στις αρχές του 18ου αιώνα. Στη θέση του σημερινού ναού υπήρχε στην αρχαιότητα ναός της Εκάτης (περί το 166π.Χ.) και κατά τον 4ο αιώνα κτίσθηκε παλαιοχριστιανική βασιλική. Στον ιστορικό ιερό ναό της Αγίας Φωτεινής Ιλισσού, ο οποίος εγκαινιάσθηκε το 1985, φυλάσσονται παλαιές φορητές εικόνες της Αγίας Φωτεινής, ενώ στον προαύλιο χώρο του ναού κατασκευάστηκε κρήνη ως ανάμνηση του φρέατος του Ιακώβ, όπου έλαβε χώρα ο διάλογος του Ιησού Χριστού με τη Σαμαρείτιδα.
Η Αγία Φωτεινή εορτάζεται επίσης πανηγυρικά στον τρισυπόστατο μεγαλοπρεπή ιερό προσκυνηματικό ναό της Αναστάσεως Χριστού στα Σπάτα Αττικής. Ο σημερινός ναός θεμελιώθηκε το 1956 και εγκαινιάσθηκε με την πρέπουσα εκκλησιαστική λαμπρότητα την Κυριακή της Σαμαρείτιδος 13 Μαΐου 2012. Ο πρώτος ναός θεμελιώθηκε το 1933 ύστερα από την κατά το έτος 1932 θαυμαστή εμφάνιση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού στην αείμνηστη Ελένη Δανιηλίδου (1909 – +…29 Οκτωβρίου 1973), η οποία αναδείχθηκε σύμφωνα με την εντολή Του το «σκεύος εκλογής» για την ανέγερση του πανσέπτου ιερού ναού της Αναστάσεως Χριστού Σπάτων. Η αποδιδόμενη τιμή στην Αγία Φωτεινή στο περιώνυμο Προσκύνημα του Χριστού Σπάτων οφείλεται στην κατ’ όναρ εμφάνιση της Αγίας στον εκ Κορωπίου Αττικής εργάτη Νικόλαο Αγάπη, ο οποίος εργαζόταν για την ανοικοδόμηση του ναού. Σ’ αυτόν η Αγία του έδωσε την εντολή να πάει να βρει στα Σπάτα την Ελένη και να πει στους επιτρόπους ο νέος ναός να αφιερωθεί τόσο στον Αναστάντα Κύριο όσο και στην Αγία Φωτεινή. Παρόλο όμως που πληροφορήθηκε η Ελένη την κατ’ όναρ εμφάνιση της Αγίας, δίσταζε να το ανακοινώσει στους επιτρόπους, μήπως και παρεξηγηθεί από τον κόσμο. Όμως η Αγία Φωτεινή παρουσιάσθηκε και στον ύπνο της Ελένης, εκφράζοντας για μία ακόμη φορά την επιθυμία της να συμπεριληφθεί στον ιερό ναό του Χριστού στα Σπάτα, ενώ την ενθάρρυνε να μην φοβάται τον κόσμο.
Από το όνειρο ξύπνησε απότομα η Ελένη και τότε είδε μπροστά της ολόσωμη την Αγία Φωτεινή, η οποία της επανέλαβε την επιθυμία της, κατόπιν δε εξαφανίσθηκε μέσα σε μία φωτεινή νεφέλη. Μετά από αυτή την υπερφυή αποκάλυψη η Ελένη ανακοίνωσε στους επιτρόπους τα θαυμαστά αυτά συμβάντα και έτσι κατ’ εντολήν της ίδιας της Αγίας ο ανηγειρόμενος πάνσεπτος ιερός ναός του Σωτήρος Χριστού έγινε τρισυπόστατος και αφιερώθηκε στην Ανάσταση και Ανάληψη του Κυρίου και στην Αγία μεγαλομάρτυρα και ισαπόστολο Φωτεινή τη Σαμαρείτιδα. Είναι ενδεικτικό επίσης ότι πριν από την τοποθέτηση στον ναό των εφέστιων εικόνων της Αναστάσεως του Χριστού και της Αγίας Φωτεινής η ευσεβής και ενάρετη Ελένη είδε στον ύπνο της τον Κύριο και κάτω από Εκείνον τις δύο εικόνες. Της είπε μάλιστα ότι η μεν εικόνα της Αναστάσεως του Ιησού Χριστού δεν είναι και τόσο επιτυχημένη, ενώ η εικόνα της Αγίας Φωτεινής έχει ιστορηθεί με επιτυχία σύμφωνα με το πρωτότυπο σαν να είναι έτοιμη να μιλήσει, όπως ακριβώς την είδε στο φρέαρ του Ιακώβ. Μάλιστα προφήτευσε ότι η αριστουργηματική αυτή εικόνα θα μιλήσει μία ημέρα ενώπιον πλήθους πιστών. Γι’ αυτό και καθιερώθηκε στον ιερό προσκυνηματικό ναό Αναστάσεως Χριστού Σπάτων η τέλεση λαμπράς πανηγύρεως την Κυριακή της Σαμαρείτιδος (Ε΄ Κυριακή από του Πάσχα) προς τιμήν της Αγίας ενδόξου μεγαλομάρτυρος και ισαποστόλου Φωτεινής, η οποία από τα πρώτα χρόνια συγκέντρωνε πλήθος προσκυνητών από ολόκληρη την Αττική.
Σημαντική είναι η τιμή της Αγίας Φωτεινής και στην Κρήτη, όπου αξιομνημόνευτος είναι ο επ’ ονόματί της περικαλλής ιερός καθεδρικός ναός στην Ιεράπετρα, ο οποίος θεμελιώθηκε στις 30 Νοεμβρίου 1969 και εγκαινιάσθηκε στις 2 Μαΐου 1993. Στο όνομά της είναι αφιερωμένος επίσης ενοριακός ναός στην πόλη του Ρεθύμνου, ησυχαστήριο στα Ελληνοπεράματα (Λινοπεράματα) Μαλεβιζίου στην περιοχή του Ηρακλείου, το οποίο ιδρύθηκε το 1991 από τον αοίδιμο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κυρό Τιμόθεο (+…26 Ιουλίου 2006), όπου και ενταφιάσθηκε, καθώς και σπήλαιο στην περιοχή του χωριού Αβδού Ηρακλείου που βρίσκεται σε υψόμετρο 760μ. στο όρος Λουλουδάκι. Η Αγία Φωτεινή τιμάται επίσης στη Λέσβο με ομώνυμο ενοριακό ναό, ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής, στο χωριό Συκαμιά, ο οποίος θεμελιώθηκε το 1859 και εγκαινιάσθηκε το 1861, αλλά και με διάσπαρτα ομώνυμα εξωκκλήσια στο νησί (Άγρα, Ακράσι, Αφάλωνας, Βασιλικά, Ερεσός, Κάτω Τρίτος, Λάμπου Μύλοι, Λισβόρι, Λουτρά, Μεσαγρός, Παππάδος, Σκόπελος, Σκάλα Πολυχνίτου). Αλλά και στη μυροβόλο και αγιοτόκο νήσο Χίο και συγκεκριμένα στην παραθαλάσσια περιοχή της Αγίας Φωτιάς πλησίον του Νεοχωρίου υπάρχει ο ναός της Αγίας Φωτεινής, ο οποίος πανηγυρίζει στις 12 Αυγούστου και ανεγέρθηκε στο σημείο, όπου σύμφωνα με την τοπική παράδοση ψαράδες που έσπευσαν να σβήσουν τη φωτιά που έβλεπαν, βρήκαν στον τόπο εκείνο, όπου είχε ήδη σβήσει η φωτιά, εικόνα της Αγίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ύπαρξη στο ακριτικό νησί της Λήμνου τριών εξωκκκλησίων επ’ ονόματι της Αγίας Φωτίδος, μίας εκ των πέντε αδελφών της Αγίας Φωτεινής, τα οποία βρίσκονται στη Μύρινα, το χωριό Καλλιθέα και την ερημική περιοχή της Κώμης που βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού Ρωμανού, όπου τελείται προς τιμήν της παλλημνιακή πανήγυρη την 1η Αυγούστου. Αξιοπρόσεκτος και εντυπωσιακός είναι ο θεμελιωθείς το 1970 και εγκαινιασθείς το 1977 ιερός ναός της Αγίας Φωτεινής απέναντι από τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Μαντινείας και σε απόσταση δώδεκα χιλιομέτρων από την Τρίπολη. Πρόκειται για έναν παράδοξο ναό, έργο του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Παπαθεοδώρου, ο οποίος ξεχωρίζει για την πρωτότυπη αρχιτεκτονική του που συνδυάζει τον αρχαιοελληνικό ρυθμό με στοιχεία βυζαντινών επιρροών. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν δύο παρεκκλήσια, αριστερά και δεξιά του ιερού, τα οποία συμβολίζουν τις κατακόμβες της Μήλου και της Ρώμης, ενώ υπάρχει και περίστυλη στήλη με ιδιαίτερη κατασκευή που απεικονίζει το φρέαρ του Ιακώβ. Επ’ ονόματι της Αγίας Φωτεινής της Σαμαρείτιδος είναι αφιερωμένη επίσης ανδρώα Μονή στον λόφο της Ευαγγελιστρίας στη συνοικία Πρόνοια του Ναυπλίου, καθώς και γυναικείο ησυχαστήριο στην Ύδρα.
Η «θείῳ Πνεύματι καταυγασθεῖσα καί τοῖς νάμασι καταρδευθεῖσα παρά Χριστοῦ τοῦ Σωτῆρος» μεγαλομάρτυς και ισαπόστολος Αγία Φωτεινή η Σαμαρείτις αποτελεί στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς μας ένα ολόλαμπρο παράδειγμα προς μίμηση, αφού μας διδάσκει την ειλικρινή μετάνοια, τον συνεχή πνευματικό αγώνα, την ακλόνητη πίστη, την ηθική τελείωση, την κατάρριψη του εγωισμού, αλλά και την ανάγκη να αναζητήσουμε το «ζωήρρυτο ὕδωρ», το οποίο προσφέρει μόνο ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός με την απεριόριστη αγάπη και το άπειρο έλεος Του. Μόνο έτσι θα αξιωθούμε και εμείς να ζήσουμε μέσα στην πνευματική αγαλλίαση του Παραδείσου, όπως ακριβώς ζει και ευφραίνεται η μεγαλομάρτυς και ισαπόστολος Αγία Φωτεινή, η οποία χάρη στο «ὕδωρ τό ζῶν» αναγεννήθηκε σε πιστό ακόλουθο του Χριστού, αναλαμβάνοντας το κοπιώδες έργο της διδαχής του λόγου Του.
Έγραψε ο Αριστείδης Γ. Θεοδωρόπουλος
Βιβλιογραφία
- Κάππα Μαξίμου Β., Αρχιμανδρίτου, Η Αγία Φωτεινή η Σαμαρείτις και Ισαπόστολος, Αθήναι 2001.
- Παναγοπούλου Δημητρίου, Η Αγία Φωτεινή η Σαμαρείτις, Εκδόσεις Νεκτάριος Παναγόπουλος, Αθήναι χ.χ.
- Τσακιρίδη Λαζάρου, Αγία Φωτεινή η Σαμαρείτισσα, Εκδόσεις Τέρτιος, Κατερίνη 1999.
Πρόσφατα Σχόλια