Η θεωρία του διπλού δεσμού σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε από τον ανθρωπολόγο Gregory Bateson και την ερευνητική του ομάδα στο Palo Alto της Καλιφόρνια (1956). Είναι βασισμένη στη συστηματική άποψη και αναφέρεται σε εκείνες τις επικοινωνιακές καταστάσεις στις οποίες λαμβάνονται αντιφατικά μηνύματα από έναν πομπό προς έναν δέκτη.

Αυτή η θεωρία συστηματοποιήθηκε να εξηγήσει την ψυχολογική προέλευση της σχιζοφρένειας, πέρα από τις απόψεις για μια δυσλειτουργία του εγκεφάλου και την οργανικά υπόθεση. Και είναι αρκετά βάσιμη. Η σχιζοφρένεια παραμένει μια από τις πιο διαστρεβλωμένες ψυχικές ασθένειες. Στην πραγματικότητα, έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο προέρχονται, μερικές από τις οργανικές ή βιολογικές αιτίες και άλλες με κοινωνικό χαρακτήρα. Ας δούμε σε βάθος ποια είναι η θεωρία του διπλού δεσμού.

Σύντομη επισκόπηση του Gregory Bateson

Ο Gregory Bateson γεννήθηκε στο Grantchester, Ηνωμένο Βασίλειο, στις 9 Μαΐου 1904. Ήταν ανθρωπολόγος, κοινωνικός επιστήμονας, γλωσσολόγος και κυβερνητικός, των οποίων η εργασία είχε αντίκτυπο σε πολλά άλλα πνευματικά πεδία. Μερικά από τα πιο αξιοσημείωτα γραπτά του αντικατοπτρίζονται στα βιβλία του Βήματα προς την οικολογία του νου (1972), Πνεύμα και φύση (1979) και Ο φόβος των αγγέλων: η επιστημολογία των ιερών (1987).

Ο Bateson και κάποιοι από τους συνεργάτες του, όπως ο Jay Haley, ο Donald Jackson και ο John Weakland ήταν πρωτοπόροι στην ανάπτυξη της συστημικής προοπτικής. Στην πραγματικότητα, σε ακαδημαϊκούς κύκλους αναγνωρίζεται ως λατρευτική φιγούρα η έκκληση της οποίας περιλαμβάνει την αφάνεια, την εκκεντρικότητα και την ποικιλομορφία των επιτευγμάτων. Ωστόσο,, το αυξανόμενο ενδιαφέρον για το χολισμό, τα συστήματα και την κυβερνητική έχει ωθήσει πολλούς εκπαιδευτικούς και τους μαθητές τους να δημοσιεύσουν το έργο τους. 

Η επικοινωνία για τον Bateson ήταν αυτό που έκανε τις ανθρώπινες σχέσεις πιθανές, δηλαδή, κάτι σαν την υποστήριξή τους. Κατά την άποψή του, αυτό περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες μέσω των οποίων ένα άτομο επηρεάζει άλλους. Από αυτή την προοπτική, τα μέσα ενημέρωσης καθίστανται καθοριστικό στοιχείο της κοινωνικής δομής που αξίζει να αναλυθεί..

Έτσι, ο Bateson είπε ότι ο διπλός δεσμός που εμφανίζεται σποραδικά στην επικοινωνία πρέπει να εξαλειφθεί. Ισχυρίστηκε ακόμη ότι το φαινόμενο αυτό παρατηρείται συνεχώς στην τηλεόραση. Για παράδειγμα, σε ένα πρόγραμμα είναι μια ηθικά αμειβόμενη πράξη και στο άλλο αυτή η ηθική αξία παραβιάζεται, δημιουργώντας συγκρούσεις στο μυαλό του θεατή, ειδικά αν πρόκειται για παιδιά ή άτομα με χαμηλή κρίση.

Τι είναι ένας διπλός δεσμός?

Σύμφωνα με τον Bateson, ένας διπλός δεσμός είναι ένα επικοινωνιακό δίλημμα εξαιτίας της αντίφασης ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα μηνύματα που στέλνονται. Με αυτόν τον τρόπο, δεν έχει σημασία τι γίνεται επειδή κάθε επιλογή είναι λάθος. Μια επικοινωνιακή κατάσταση που προκαλεί ταλαιπωρία και μπορεί να οδηγήσει σε κάποια ψυχολογική διαταραχή. Π.χ. αν κάνεις το εμβόλιο διατρέχεις τον κίνδυνο να πεθάνεις ή να εμφανίσεις μια μόνιμη παρενέργεια, Πλαγία Αμυατροφική Σκλήρυνση, νόσο του Πάρκινσον, παράλυση από αιμορραγία του εγκεφάλου, έμφραγμα κ.λπ. Αν δεν κάνεις το εμβόλιο και αρρωστήσεις από τον κορωνοϊό πιθανώς να πεθάνεις από διμερή πνευμονία, από πήξη των τριχοειδών  και αιμορραγία λόγω συσσώρευσης αιμοπεταλίων και θρομβοπενία κ.λπ. Άρα είτε στη μια περίπτωση είτε στην άλλη δεν έχεις και πολλές εναλλακτικές λύσεις για να ζήσεις.

Ας δούμε καλύτερα με ένα παράδειγμα. Ένα παιδί προσπαθεί να συνδεθεί με τη μητέρα του, που πάσχει από συναισθηματικές δυσκολίες. Αυτό εκφράζει πόσο πολύ θέλει να το αγκαλιάσει, να το χαδέψει, αλλά από τις χειρονομίες της μάνας, το παιδί λαμβάνει μόνο σημάδια απόρριψης. Επομένως, το μήνυμα που εκφράζει προφορικά και συμπεριφορικά η μητέρα δεν ταιριάζει με το μήνυμα που στέλνει το σώμα της στο γιο της. Με αυτόν τον τρόπο, βρίσκει τον εαυτό του πιασμένο σε μια αντίφαση που υποδηλώνει αγάπη και απόρριψη.

Ένα άλλο παράδειγμα θα ήταν η περίφημη δήλωση “να είμαι αυθόρμητος”. Ένα διπλό μήνυμα ανεφάρμοστο: αν το άτομο δεν είναι αυθόρμητο, δεν συμμορφώνεται με την εντολή, αλλά αν συμμορφώνεται, κατά κάποιο τρόπο, επίσης, αποτυγχάνει, επειδή δεν είναι αυθόρμητο ως τέτοιο, διότι η συμπεριφορά του δείχνει πως δεν είναι τόσο  υπάκουο στον αυθορμητισμό.

Η θεωρία του διπλού δεσμού

Η θεωρία του διπλού δεσμού βασίζεται στην ανάλυση των επικοινωνιών και συγκεκριμένα στη θεωρία των λογικών τύπων του Russell. Από αυτή τη θεωρία και από τις παρατηρήσεις που έγιναν σε σχιζοφρενείς ασθενείς, προκύπτει η κατάσταση που ονομάζεται “διπλός δεσμός”. Όπως έχουμε δει, σε αυτή την περίπτωση, ένα άτομο, ό, τι και αν κάνει, είναι χαμένο, δεν μπορεί να κερδίσει.

Ο Bateson είπε ότι κάποιος που έχει πιάσει το διπλό δεσμό μπορεί να αναπτύξει σχιζοφρενικά συμπτώματα. Η κεντρική θεωρία της θεωρίας των διπλών δεσμών είναι ότι υπάρχει ασυνέχεια μεταξύ μιας τάξης και των μελών της, αφού η τάξη δεν μπορεί να αποτελείται από ταυτόσημα και απαράλλακτα όμοια μέλη. Κανένα από τα μέλη δεν μπορεί να είναι ίδια και απαράλλακτα με την τάξη, αφού ο όρος που χρησιμοποιείται για την τάξη είναι διαφορετικού επιπέδου.

Στην παθολογία των πραγματικών επικοινωνιών αυτή η ασυνέχεια καταρρέει συνεχώς και αναπόφευκτα. Με τον ίδιο τρόπο, εμφανίζεται μια παθολογία στον ανθρώπινο οργανισμό όταν συμβαίνουν ορισμένα τυπικά πρότυπα αυτής της χρεοκοπίας στην επικοινωνία μεταξύ μητέρας και παιδιού. Έτσι, αυτή η παθολογία ταξινομείται ως σχιζοφρένεια, μια σοβαρή ψυχική διαταραχή, ψυχωτικού τύπου, η οποία συμβαίνει με αλλοιώσεις της σκέψης και της γλώσσας.

Συστατικά απαραίτητα για την εκδήλωση του διπλού δεσμού

Τα απαραίτητα συστατικά για μια κατάσταση διπλής σύνδεσης είναι τα εξής:

• Δύο ή περισσότερα άτομα. Ένας από αυτούς είναι το “θύμα”. Ο διπλός δεσμός δεν υποτίθεται ότι προκαλείται μόνο από τη μητέρα. Μπορεί να γίνει μόνο από τη μητέρα ή από κάποιο συνδυασμό μητέρων, πατέρων ή / και αδελφών.
• Επαναλαμβανόμενη εμπειρία. Ο διπλός δεσμός είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στην ιστορία του θύματος. Δεν είναι μια μοναδική τραυματική εμπειρία, αλλά μια εμπειρία που επαναλήφθηκε πολλές φορές, έτσι ώστε η δομή του διπλού δεσμού να γίνει μια συνήθης αναμενόμενη αντίδραση.
• Μια αρνητική πρωταρχική εντολή. Μπορεί να παρουσιάσει μία από αυτές τις δύο μορφές: “Μη το κάνεις αυτό, θα σε τιμωρήσω” ή “Αν δεν το κάνεις αυτό, θα σε τιμωρήσω”. Το πλαίσιο της μάθησης βασίζεται στην αποφυγή της τιμωρίας και δεν είναι ένα πλαίσιο αναζήτησης ανταμοιβής. Η τιμωρία μπορεί να συνίσταται στην απόσυρση της αγάπης ή στην έκφραση μίσους ή θυμού. Ακόμη πιο καταστροφικό είναι ότι μπορεί επίσης να είναι είδος εγκατάλειψης που προκύπτει από την έκφραση συμπεριφοράς οφειλόμενης σε ακραία ανικανότητα του γονέα..
• Μια δευτερεύουσα εντολή σε αντίθεση με την πρώτη σε ένα πιο αφηρημένο επίπεδο ενισχυμένο με τιμωρίες ή σήματα που προαναγγέλλουν τον κίνδυνο επιβίωσης. Η λεκτική ανάγνωση της δευτερεύουσας εντολής μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Για παράδειγμα: “Μη θεωρείτε ότι αυτό αποτελεί τιμωρία” ή “μην υποβάλλεστε από τις απαγορεύσεις μου”. Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα όταν ο διπλός δεσμός προκαλείται από δύο άτομα. Για παράδειγμα, ένας γονέας μπορεί να αρνηθεί σε πιο αφηρημένο επίπεδο την εντολή του άλλου.
• Μια αρνητική τριτογενής εντολή η οποία απαγορεύει στο θύμα να ξεφύγει από το χωρίς λύση πεδίο. Μπορεί να μην είναι απαραίτητο να ταξινομήσετε αυτήν την εντολή ως ξεχωριστό στοιχείο. Αν έχουν επιβληθεί διπλοί δεσμοί κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, είναι φυσικά αδύνατο να ξεφύγουμε.

Σύμφωνα με τη θεωρία των διπλών δεσμών, Αυτή η πλήρης σειρά συστατικών δεν είναι πλέον απαραίτητη όταν το θύμα έχει μάθει να αντιλαμβάνεται το σύμπαν του με διπλό δεσμό. Σχεδόν οποιοδήποτε μέρος μιας ακολουθίας διπλών δεσμών μπορεί να είναι αρκετό για να προκαλέσει πανικό ή θυμό.

Η επίδραση του διπλού δεσμού

Η επίδραση του διπλού δεσμού υποδεικνύει ότι θα υπάρξει κατάρρευση της ικανότητας του ατόμου να διακρίνει μεταξύ λογικών τύπων, εντολών κ.λπ. ή τρόπων επικοινωνίας κάθε φορά που υπάρχει μια διπλή κατάσταση σύνδεσης. Η κατάσταση αυτή έχει γενικά χαρακτηριστικά:

• Το άτομο εμπλέκεται σε μια έντονη σχέση. Νιώθετε ότι στη σχέση είναι πολύ σημαντικό να διακρίνετε σωστά τι είδους μήνυμα μεταδίδεται προς εσάς.
• Το άτομο παγιδεύεται σε μια κατάσταση κατά την οποία οι άλλοι άνθρωποι που παρεμβαίνουν εκφράζουν δύο σειρές μηνυμάτων και καθένα από αυτά τα μηνύματα  αρνείται το άλλο. Π.χ. “αρνείσαι το εμβόλιο θα πεθάνεις από COVID-19” (Ματίνα Παγώνη). “Δέχεσαι να εμβολιαστείς; Μη ζητάς από μένα τα ρέστα αν πάθεις κάτι από τις παρενέργειες, εσύ με τη θέλησή σου το έκανες” (Σωτήρης Τσιόδρας).
  
• Το άτομο δεν μπορεί να σχολιάσει τα μηνύματα που εκφράζονται για να διορθώσει τη διακριτή τους διαφορετικότητα και να αποφασίσει σε ποια από τα μηνύματα στη σειρά να ανταποκριθεί. Εννοούμε, δεν μπορεί να διατυπώσει μια μετακοινωνική έκφραση.

Η θεωρία του διπλού δεσμού του Bateson δεν δίνει μια σταθερή και πλήρη εξήγηση της αιτίας της σχιζοφρένειας, αλλά έχει τονίσει τη σημασία των επικοινωνιακών και οικογενειακών προτύπων και σχέσεων στην ψυχική υγεία. Αν και η υπόθεση του διπλού δεσμού έχει καταστεί παρωχημένη με αυτή την έννοια, έχει καθοριστική σημασία για την εξέλιξη της συστηματικής θεραπείας.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Bateson, G., Jackson, D.D., Haley, J. & Weakland, J. Προς μια θεωρία της σχιζοφρένειας. 1956.

Bateson, Gregory (1972). Βήματα προς την οικολογία του νου: συλλογή δοκίμων στην ανθρωπολογία, την ψυχιατρική, την εξέλιξη και την επιστημολογία. Βιβλία Ballantine.

ΠΗΓΗ:https://el.sainte-anastasie.org/articles/psicologia/la-teora-del-doble-vnculo-de-gregory-bateson.html