Μελέτες ενδεικτικές της ψυχοπαθολογίας των ηγετών και τρόποι αντιμετώπισής τους. Μέρος 4ο

Όσες συλλήψεις κι αν γίνουν για έκνομες δραστηριότητες δεν τους νοιάζει

Ενδελεχής ανάλυση των κριτηρίων που ορίζουν την διάγνωση της αντικοινωνικής ή ψυχοπαθητικής προσωπικότητας[1]

Στην Ψυχιατρική υπάρχει ένα ευαγγέλιο που κάθε καλός ψυχίατρος οφείλει να το ξέρει απέξω. Αποκαλείται Εγχειρίδιο Στατιστικής και Διάγνωσης (DSM=Diagnostic and Statistical Manual) σε αυτό στηρίζεται ο ψυχιατρικός κόσμος για να έχει ομοφωνία ως προς τις διαγνώσεις αλλά και στον τομέα έρευνα και στατιστική να ξέρουμε γιατί ακριβώς ομιλούμε, τι ερευνούμε, αλλά και για ποια νοσογόνο οντότητα παίρνουμε στατιστικά δεδομένα από ένα συγκεκριμένο πληθυσμό.                       

Ίσως ρωτήσει κανείς η απατεωνιά είναι αρρώστια; Ο απατεώνας νοσεί; Κι από κοντά έρχεται το επόμενο ερώτημα, αν είναι άρρωστος, τότε γιατί τον περνάμε από το δικαστήριο και δεν τον κάνουμε εισαγωγή σ’ ένα ψυχιατρείο; Άσε που κάποιοι θα μας κατηγορήσουν ότι μια πιθανή αρρώστια τους αθωώνει από κάθε ευθύνη στο παράπτωμα που υπέπεσαν. Δεν είναι όμως έτσι και ας δούμε τα πράγματα πιο ψύχραιμα πριν απαντήσουμε στα πιο πάνω ερωτήματα και σε χίλια ακόμη, τα οποία στη συνέχεια, λογικό είναι, να περάσουν από το μυαλό του κάθε φιλήσυχου μέσου αστού. Το να είναι κάποιος απατεώνας όπως θα δείτε δεν είναι εύκολο πράγμα και πληρώνει βαρύ αντίτμο, μόνο που αυτό δεν το υπολογίζει ο δράστης, ούτε πιστεύει πως μπορεί κάποια στιγμή να συμβεί στον ίδιο, δηλαδή, να συλληφθεί κι όχι στο διπλανό του. Έχει πάρει εκ των προτέρων τα μέτρα του για να ξεφύγει και να μην αφήσει ίχνη που θα τον οδηγήσουν στα χέρια της αστυνομίας. Και αν το δεχτεί σαν πιθανότητα, πάλι δεν τον φοβίζει το ενδεχόμενο της σύλληψής του. Ξέρει για παράδειγμα πως για μια μπούκα, (εισβολή σε σπίτι για διάρρηξη) θα φάει ένα μήνα στη στενή και θα είναι και πάλι ελεύθερος, στο μήνα επάνω, να μπουκάρει στις περιουσίες των επόμενων άτυχων νοικοκυραίων. Για χρήση όπλου και βίας, οπότε πρόκειται για ληστεία, θα φάει ένα δύο χρόνια. Τίποτα περισσότερο γιατί οι φυλακές είναι γεμάτες και οι υπουργοί δικαιοσύνης δεν ξέρουν που να τους βάλουνε. Άρα καλύτερα να βρίσκονται έξω για να μη δημιουργείται συνωστισμός κλεφτών και ληστών, να μένει και λίγος χώρος για τους βαρείς ποινικούς. (Νόμος Παρασκευόπουλου).

Αυτά όλα είναι στοιχεία της περίπλοκης προσωπικότητας που έχει σχηματίσει και την οποία θα αναλύσουμε ώστε να διευκολυνθεί ο απλός και μη ειδήμονας πολίτης, να κατανοήσει για να προστατευθεί.

Είναι η προσωπικότητα λοιπόν που σχηματίζει ο απατεώνας τέτοια, ώστε εκδηλώνεται μέσω της πολύτροπης και πολυποίκιλης απάτης. Λίγο πολύ, η αντικοινωνική ή ψυχοπαθητική προσωπικότητα, έχει τα πιο κάτω χαρακτηριστικά κατά την Isabelle Nazare Aga με αναθεώρηση κατά Γεώργιο Ευαγγελάτο[2]:    

1)Εμμονή στα ψέματα ή τις κλοπές ξένης περιουσίας. Λέει ψέματα για να μάθει την αλήθεια «ψαρεύοντας» τους άλλους. Πρόκειται για έναν παθολογικό ψεύτη χωρίς καμία τύψη συνείδησης.              

2)Διαθέτει επιφανειακή γοητεία ιδίως αν έχει ελκυστική εξωτερική εμφάνιση, ακόμη χειρότερα αν είναι όμορφος και αν πρόκειται για γυναίκα «καλλονή», εκμεταλλεύεται την ομορφιά στο έπακρο.               

3)Έχει έκδηλη έλλειψη μεταμέλειας ή εναίσθησης, (insight) σημαίνει πως είναι εντελώς αδιάφορος ως προς τον πόνο και την ψυχική οδύνη που προκαλεί στους γύρω του με τους τρόπους, τις απάτες, την οικειοποίηση  του ξένου μόχθου, της περιουσίας των άλλων και δεν έχει ίχνος τύψεων για τις μεθοδεύσεις τις οποίες χρησιμοποιεί για να συναλλάσσεται εξαπατώντας τον κόσμο.     

4) Έχει ολοσχερή ανικανότητα να διατηρήσει μια σταθερή και τίμια δουλειά για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κάθε τι που απαιτεί επιμονή, κόπο, προσπάθεια δεν είναι γι’ αυτούς αλλά για τα κορόιδα. Αυτό φαίνεται κι από την προβληματική σχολική τους εξέλιξη όταν ήσαν παιδιά και έφηβοι. Το σχολικό ιστορικό τους βρίθει από σκασιαρχεία, σύναψη φιλικών σχέσεων με όμοια παραβατικούς μαθητές, χρήστες ναρκωτικών, σύμπτυξη ομάδας «ταραξιών» αν όχι και εγκληματικής δράσης, που δημιουργεί με τη συμπεριφορά τους προβλήματα στους συμμαθητές, στο εκπαιδευτικό προσωπικό, τους γείτονες αλλά και τους γονείς. Συχνές αποβολές και απουσίες διανθισμένες με τη χείριστη δυνατή σχολική επίδοση                                                    

5)Παρορμητικότητα, απερισκεψία στις πράξεις με τις οποίες καταγίνεται αψηφώντας για τις συνέπειές τους. 6)Αδυναμία να θέσει ρεαλιστικούς, μακρόχρονους στόχους, καθολική και κατ’ εξακολούθηση, αποτυχία στην ανάπτυξη κι εκτέλεση μακροπρόθεσμων σχεδίων και στόχων.                                                                     

7) Ανικανότητα στη δημιουργία και διατήρηση φίλων, όπως και στη διατήρηση, ανθεκτικού στο χρόνο, ερωτικού δεσμού. Σε περίπτωση γάμου αυτός δε θα αντέξει για πολύ.                                               

8)Ανεπαρκής έλεγχος της συμπεριφοράς, εύκολα εκδηλώνει ευερεθιστότητα, όχληση, ανυπομονησία, και αν στριμωχθεί, αντιδρά με απειλές, επιθετικότητα και βωμολοχίες∙ εύκολα χάνει την ψυχραιμία του και θυμώνει με το παραμικρό σαν τα βρει δύσκολα. Εμφανίζει πολύ χαμηλή ανοχή στη ματαίωση των σχεδίων και του στόχου που έχει βάλει στο μυαλό του να φέρει εις πέρας.

9)Έκδηλος ναρκισσισμός, απόλυτη εγωκεντρικότητα, υπερβολική αυτοεκτίμηση των ικανοτήτων του, ενεργεί με την αίσθηση ότι είχε όλο το δικαίωμα να πράξει όπως έπραξε.

10)Βιώνει μια συνεχή κατάσταση διέγερσης, αναστάτωσης ή καταθλιπτικού συναισθήματος που μπορεί να χαρακτηριστεί σαν επίμονη δυσφορία.       

11)Τον συνοδεύει ένα ιστορικό διαταραχής της αγωγής και της συμπεριφοράς από την παιδική ηλικία ή τουλάχιστον από τα 15 του χρόνια και άνω.

12)Επανειλημμένα προβλήματα με τον νόμο, είτε πρόκειται για απρόσεκτη οδήγηση, παραβίαση του Κ.Ο.Κ., είτε γιατί οδηγούσε μεθυσμένος, χωρίς να έχει άδεια και το σπουδαιότερο, γιατί ενεπλάκη σε παραβατικού τύπου ενέργειες σε βάρος των συμπολιτών του και γενικότερα της κοινωνίας.            

13)Τον διακατέχει μια τάση παραβίασης των ορίων, των κοινωνικών κανόνων και των δικαιωμάτων των άλλων. 14)Συχνά έχει βαρύ ιστορικό κατάχρησης ουσιών από το αλκοόλ έως τις πιο ισχυρές ναρκωτικές ουσίες.

15)Επιθετική, συχνά βίαιη συμπεριφορά, επιρρεπής σε τσακωμούς.                          

16)Δεν υποφέρει με τίποτα την πλήξη.

17)Εκδηλώνει παντελή αδιαφορία για την ασφάλεια του εαυτού του και των άλλων. Π.χ. Παραμένει αδιάφορος για την αρρώστια των παιδιών του, δε νοιάζεται καν να επισκεφτεί τον παιδίατρο, εύκολα αναθέτει σε τρίτους τις  δικές του ευθύνες, προκειμένου να ξεφύγει από δυσάρεστα και πληκτικά καθήκοντα. Τέλος αποφεύγει τις ευθύνες ή τις φορτώνει στους άλλους.   

18)Μερικοί ερευνητές έχουν βρει ότι έχουν φοβερές αντοχές στο σωματικό πόνο.      

19)Έχει μακρόχρονο ιστορικό ανευθυνότητας και αδιαφορίας προς τους κοινωνικούς κανόνες, τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει και υπόσχεται να φέρει εις πέρας. Για παράδειγμα, με μεγάλη ευκολία δανείζεται, αλλά ξεχνάει να επιστρέψει τα δανεικά, «σφυρίζει» αδιάφορα, ή υπόσχεται εκατοντάδες φορές πως θα τα επιστρέψει όταν συναντάει το δανειστή του. Φυσικά δεν το κάνει ποτέ.             

20)Έχει πάντα δυσκολίες και προβλήματα με τις κάθε είδους αρχές και εξουσίες.        

21)Αρέσκεται να υπερφορτώνει τους άλλους με ενοχές και τύψεις απευθυνόμενος σε συγγενείς, φίλους, ακόμη και στους επαγγελματίες συναδέλφους του, κάνοντας έκκληση για βοήθεια, γιατί έχει συνεχώς, σοβαρό οικονομικό ή επαγγελματικό πρόβλημα ο ίδιος, είτε γιατί είναι ετοιμοθάνατη η γυναίκα του, ή πεθαίνει από θανατηφόρα ασθένεια το παιδί του, κ.ά. παρόμοιου τύπου εμπνεύσεις που δεσμεύουν τους άλλους ψυχικά και τους αναγκάζει να βοηθήσουν ώστε να μη νιώθουν ενοχές. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε για παράδειγμα, τους αθίγγανους απέξω από τις εκκλησιές. Συνήθως κραδαίνουν προς τους πιστούς ένα βρώμικο κουρέλι, πιστοποιητικό κάποιου νοσοκομείου που δείχνει κάποιας μορφής αναπηρία.               

22)Παραμένει σκόπιμα ασαφής όταν εκφράζει αξιώσεις, ανάγκες, αισθήματα ακόμη και τη γνώμη του για κάτι. 23)Συχνά δίνει θολές, διφορούμενες απαντήσεις.

24)Αλλάζει γνώμη, συμπεριφορά και αισθήματα ανάλογα με τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν και τις συνθήκες που βρίσκεται.                                     

25)Κάνει χρήση λογικών επιχειρημάτων καμουφλάροντας τις αξιώσεις του.        

26)Πανέξυπνος, πείθει τους άλλους ότι είναι άψογος και τέλειος, πως δεν αλλάζει με τίποτα τη γνώμη του, ότι οφείλει να ξέρει τα πάντα που τον αφορούν και είναι έτοιμος να ανταποκριθεί αμέσως, με τιμιότητα και ευσυνειδησία, εδώ και τώρα, στις αξιώσεις και τις ερωτήσεις των τρίτων.                

27)Αμφισβητεί την ποιότητα, την ικανότητα και την προσωπικότητα των άλλων∙ κριτικάρει χωρίς να δίνει αυτή την εντύπωση, περιφρονεί και καταδικάζει. 28)Αφήνει στους άλλους την πρωτοβουλία να μεταβιβάσουν το μήνυμά του/της.            

29)Απ’ όπου περνάει σπέρνει την καταστροφή, δημιουργεί δυσπιστία, και διχάζει, ακολουθώντας τον χρυσό κανόνα του «διαίρει και βασίλευε».

30)Τοποθετεί τον εαυτό του/της στη θέση του ανίσχυρου θύματος για να τραβήξει τη συμπάθεια.

31)Αγνοεί και δεν πραγματώνει τις εκκλήσεις για βοήθεια, υποσχέσεις που δίνει σε τρίτους, ακόμη κι αν έχει δηλώσει επίσημα ότι θα τις φροντίσει. 32)Καταχράται τις ηθικές αρχές των άλλων προκειμένου να εξυπηρετήσει το συμφέρον του.   

33)Όταν βρει τα δύσκολα, απειλεί με υπόγειους τρόπους, «κάτω από το τραπέζι» ή διαπράττει οφθαλμοφανείς εκβιασμούς.                                                    

34)Ξαφνικά αλλάζει το θέμα συζήτησης στα καλά καθούμενα.                 

35)Αποφεύγει ή εγκαταλείπει φιλίες και δεσμεύσεις με απίστευτη ευκολία που ξαφνιάζει.       

36)Εστιάζει στην άγνοια των άλλων και δημιουργεί μια εντύπωση ανωτερότητας.

37) Είναι υπερβολικά ζηλιάρης προς όλους και όλα όσα θεωρεί καλλίτερα από αυτόν.

38)Δεν αντέχει την κριτική και τις αποδείξεις εις βάρος του, γίνεται έξαλλος αν κάποιος με επιχειρήματα τον πιάσει στα πράσα.                                                     

39)Δε δίνει δεκάρα για τα δικαιώματα, τη γνώμη και τις επιθυμίες ή τα όνειρα των άλλων.

40)Συχνά αφήνει την τελευταία στιγμή για να δώσει εντολές στους άλλους ή να τους εξωθήσει σε δράση.

41)Τα λόγια, οι προτροπές και οι συνειρμοί του/της φαντάζουν λογικοί, όμως η στάση που κρατάει και η συμπεριφορά του/της αποδεικνύουν το αντίθετο.

42)Υπερβαίνει τον εαυτό του/της στα κομπλιμέντα  προκειμένου να κερδίσει τη συμπάθειά σου, προσφέρει δώρα, είτε ξαφνικά δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αφοσίωση σε σένα με σκοπό πάντα το δευτερογενές κέρδος.                                                                       

43)Σου περνάει ένα αίσθημα δυσανασχέτησης, δυσφορίας, δέσμευσης, ηθικής υποχρέωσης να τον/την εξυπηρετήσεις, να τον/την διευκολύνεις και να τον/την βοηθήσεις, για να βγει από τη δυσκολία (φανταστική ή πραγματική) που έχει ο ίδιος/α φέρει τον εαυτό του, ενώ σε κάνει να θεωρείς πως οι άλλοι είναι φταίχτες για τη δυστυχία του/της.                                  

44)Υπερβολικά ικανός στην επίτευξη του στόχου του/της εις βάρος των άλλων.           

45)Πιέζει εμάς να κάνουμε πράγματα που δεν θέλουμε, δε συμφωνούμε και ποτέ δεν θα τα κάναμε. Κι όμως, κάτω από την πίεσή του, τα κάνουμε συχνά παρά τη θέλησή μας.             

46)Συχνά απαιτεί απόλυτη μυστικότητα για όσες εξυπηρετήσεις ζητά να του γίνουν, ώστε όταν αποκαλυφτεί η απάτη να μην υπάρχουν μάρτυρες και αποδείξεις ικανές να τον σύρουν στα δικαστήρια.

47)Κατορθώνει να γίνει το αντικείμενο της συζήτησης όλη την ώρα, ακόμη κι αν αυτός/τη δεν είναι παρών/ούσα.                                          

48)Σεξουαλικά είναι επιρρεπής σε κάθε μορφής βίτσιο, σεξουαλική διαστροφή ή παρά φύση ασέλγεια. Δεν έχει ενδοιασμούς σε οποιαδήποτε ερωτική ποικιλία και εναλλαγή. Η ψυχρή, απρόσωπη, χωρίς συγκεκριμένο υποκείμενο, ερωτική συνεύρεση, αποτελεί τον κανόνα.

    Τα βασικά και πλήρως αποδεκτά από την ψυχιατρική κοινότητα κριτήρια της αντικοινωνικής προσωπικότητας με βάση το DSM.

Θα ρωτήσει ο αναγνώστης∙ κάθε αντικοινωνικού τύπου προσωπικότητα συμπεριλαμβάνει όλα τα πιο πάνω χαρακτηριστικά; Ασφαλώς όχι. Τα στοιχεία της χαρακτηροδομής που αναφέραμε είναι το σύνολο, το μεγάλο εύρος φάσματος, των συμπτωμάτων που εκδηλώνουν αυτές οι προσωπικότητες. Κανένας ψυχικά διαταραγμένος δεν εμφανίζει όλα τα συμπτώματα, αλλά ένα μέρος αυτών. Γι’ αυτό αν ανατρέξουμε στο DSM IV και μάλιστα το πιο πρόσφατο και αναθεωρημένο (το DSM IV-TR) θα δούμε τα πιο κάτω 7 κύρια κριτήρια, του (Άξονα ΙΙ του συμπλέγματος Β) που αφορούν την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας. Αυτά είναι:                                              

Α) Υπάρχει ένα βασικό πρότυπο αδιαφορίας προς τα δικαιώματα των άλλων που εμφανίζονται από την ηλικία των 15 ετών και σχετίζεται με τρία ή περισσότερα από τα ακόλουθα:                    

1.Αποτυχία συμμόρφωσης προς τα κοινωνικά πρότυπα με τον ενδεικνυόμενο σεβασμό καθώς και απόκλιση από τη νόμιμη συμπεριφορά, όπως προκύπτει από συγκεκριμένες πράξεις στις οποίες προβαίνει και αποτελούν αιτία για να συλληφθεί.     

2.Δολιότητα, όπως προκύπτει από επανειλημμένα ψέματα, χρήση ψευδωνύμων, ή εξαπάτηση τρίτων για προσωπικό όφελος ή ίδια ευχαρίστηση.                         

3.Παρορμητικότητα ή αδυναμία να προγραμματίσουν το μέλλον.             

4.Ευερεθιστότητα και επιθετικότητα που χαρακτηρίζονται από επαναλαμβανόμενες φυσικές μάχες, τσακωμούς και επιθετικές ενέργειες κατά προσώπων.                                            

5.Απερίσκεπτη αδιαφορία για την ασφάλεια του εαυτού του και των άλλων.               

6.Εμμένουσα ανευθυνότητα, όπως προκύπτει από την επανειλημμένη αποτυχία να διατηρήσει σταθερή εργασιακή συμπεριφορά, ή να ανταποκριθεί έντιμα στις οικονομικές υποχρεώσεις του.             

7.Έλλειψη τύψεων, όπως προκύπτει με το να είναι αδιάφορος ή να εκλογικεύει την ψυχική οδύνη που προκαλεί, την κακομεταχείριση που προκάλεσε σε άλλους ή την κλοπή υλικών αντικειμένων από τρίτους.   

  Σύμφωνα με το διαγνωστικό εγχειρίδιο για να διαγνωσθεί κάποιος σαν αντικοινωνική προσωπικότητα, (antisocial personality disorder ή APD) ή αλλιώς ψυχοπαθητική προσωπικότητα (psychopathic personality), ή κοινωνικοπαθητική προσωπικότητα (sociopathic personality), απαιτείται να συγκεντρώνει τουλάχιστον τρία από τα 7 ανωτέρω στοιχεία που αναφέραμε. Κάποιοι βέβαια μπορεί να συγκεντρώνουν 5, 6 ή ακόμη και τα 7.

B)Το διαταραγμένο άτομο πρέπει να είναι ηλικίας τουλάχιστον 18 και άνω.

Γ)Να υπάρχουν ενδείξεις διαταραχής της συμπεριφοράς και της αγωγής με έναρξη προ της ηλικίας των 15 ετών.

Δ)Η εμφάνιση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς οφείλουμε να διαφοροδιαγνωσθεί ότι δεν είναι απότοκος ενός σχιζοφρενικού ψυχωσικού ή ενός μανιακού επεισοδίου. Τούτο γιατί κάτω από την επίδραση της ψυχωσικής κρίσης μπορεί να έχουμε εκδηλώσεις αντικοινωνικού τύπου, αλλά αυτές είναι αποτέλεσμα της ψύχωσης και όχι λόγω γνήσιας ύπαρξης της αντικοινωνικού τύπου προσωπικότητας.

Ευαγγελάτος Γεώργιος Νευρολόγος -Ψυχίατρος Παίδων Ενηλίκων-Ψυχαναλυτής

[1]Απόσπασμα από το βιβλίο του Ευαγγελάτου Γεωργίου “ΠΑΝΕΞΥΠΝΟΙ ΑΠΑΤΕΩΝΕΣ ΚΑΛΟΣΤΗΜΕΝΕΣ ΑΠΑΤΕΣ. Πως να προστατεύσετε το πορτοφόλι σας και τη ζωή σας”, Εκδόσεις ΑΠΑΝΤΑ ΚΟΙΝΑ, Πάτρα 2012, σ.ς. 5-9.

[2] Του ιδίου, ό.π.π., σελ.5.